Kippen kunnen allerlei ziektes, aandoeningen en plagen oplopen. Het kan soms erg lastig zijn om te zien of een kip ziek is. Zieke kippen proberen altijd op een normale manier door te leven. Het is voor de kippenhouder zaak om goed te letten op afwijkingen en symptomen. Door hier attent op te zijn, kan het al snel opvallen als een kip zich iets anders gedraagt. Wanneer je een ziekte of aandoening op tijd herkent, kan de kip daarnaast snel behandeld worden. De kans op ernstige ziekte en complicaties wordt hierdoor een stuk kleiner.

Houding en gedrag van gezonde kippen

Om snel een zieke kip te kunnen herkennen is het belangrijk om ook te weten hoe een gezonde kip zich gedraagt. Kippen zijn sociale dieren. Ze leven in een groep waarin een zekere hiërarchie bestaat: de pikorde. Dit betekent dat sommige kippen vrij dominant zijn en anderen juist wat onderdanig. De kippen met een hogere rang zitten bijvoorbeeld op hogere zitstokken. Vanuit de natuur is de hoogste plek namelijk ook de veiligste plek. In een groep hennen is deze hiërarchie vrij stabiel en merk je hier niet veel van. Gevechten tussen hennen worden vaak veroorzaakt door verveling, hierdoor kan ook kannibalisme ontstaan. In groepen die al lang bestaan zijn er meestal geen gevechten meer om de pikorde te bepalen.

Altijd in de weer

Kippen zijn vrijwel altijd in de weer. Het zit in het instinct van de kip om het grootste deel van de dag rond te scharrelen in een zoektocht naar voedsel. De kippen krabben de bodem open met hun poten en pikken in de grond op zoek naar kleine beestjes en zaden om te eten. Meestal hebben kippen een vaste route die ze afleggen bij het scharrelen. Hoeveel afstand een kip aflegt, hangt vooral af van de beschikbaarheid van voedsel. Als de kip erg gemakkelijk eten kan vinden blijft ze meestal dicht bij haar nachtplek.

Het verenkleed

Wanneer kippen niet scharrelen, zijn ze vaak druk met het verenkleed. Kippen hebben een zogenaamde vetnippel op de rug. Het vet dat hieruit komt wordt gebruikt om het verenkleed mee in te smeren. Dit vet werkt isolerend en draagt bij aan een goed beschermd verenkleed. Het verenkleed wordt door gezonde kippen erg netjes gehouden.

Een hen die broeds is, zit het grootste deel van de dag op het nest. Andere kippen die te dichtbij komen, worden weggejaagd door te pikken. De hen eet vaak minder in de broedperiode.

Een zieke kip herkennen

Een zieke kip vertoont afwijkend gedrag. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat de kip een stuk minder rondscharrelt of het verenkleed niet meer in goede conditie houdt of kan houden. Ook heeft de kip last van symptomen die worden veroorzaakt door de ziekte. Wanneer een kip afwijkend gedrag vertoont, is het echter nog niet direct duidelijk wat er precies mankeert aan de vogel. Door goed op de symptomen te letten kan er een hoop duidelijk worden over de ziekte van de kip.

Er kan onderscheid gemaakt worden tussen specifieke en aspecifieke symptomen. Aspecifieke symptomen zijn ziekteverschijnselen die op meerdere ziekten kunnen wijzen. Op basis hiervan weet je dus dat de kip ziek is, maar nog niet precies om welke ziekte het gaat. Specifieke symptomen wijzen juist duidelijk op één ziekte. Een ziekte kan herkend worden door te letten op de (combinatie van) specifieke symptomen.

Aspecifieke ziekteverschijnselen

De volgende aspecifieke symptomen treden vaak op bij verschillende ziekten.

• Sufheid: Een ziek dier is vrijwel altijd ook verzwakt. Dit kan verschillende redenen hebben. Een kip die suf is, zit veel op dezelfde plek, is minder actief en eet vaak ook minder.

• Vermagering: Naast sufheid, is een verzwakte kip ook vaak vermagerd. Zieke kippen eten meestal minder. Daarnaast is het spijsverteringskanaal ook wel enigszins aangedaan. Dit kan komen door een darmontsteking, maar ook doordat alle energie van de kip gaat naar het bestrijden van de ziekte. Dit gaat dan ten koste van onder andere de spijsvertering.

• Dunne en/of verkleurde ontlasting: Regelmatig is de spijsvertering van de kip aangedaan bij ziekte. Dit uit zich in een dunne en/of verkleurde ontlasting.Ook kan een kip om andere redenen dunnen en/of verkleurde ontlasting hebben. Lees hier meer over op de pagina diarree bij kippen.

• Jeuk: Jeuk wijst op een afwijking van de huid. Dit kan verschillende oorzaken hebben, waaronder mijten en bloedluis. Het is normaal dat kippen zo nu en dan door de veren woelen. Doet de kip dit constant, dan komt dit waarschijnlijk door jeuk.

• Verminderde eierproductie: Wanneer een hen ziek is, gaat dit meestal als eerste ten koste van de eierproductie. Het maken van een ei kost de hen enorm veel energie. Een zieke kip heeft deze energie nodig om te herstellen van de ziekte. Eieren van een zieke kip kunnen gewoon gegeten worden. Let wel op het uiterlijk van het ei. Is het ei al enigszins gebarsten en ziet het er gek uit of ruikt het anders dan normaal, dan kan het beter worden weggegooid. Kook of bak het ei ook altijd goed om eventuele ziektemakers (zoals salmonella) te doden.

• Opgezette poten: Bij sommige kippenziekten zwellen de poten op. Meestal wijst dit op een ontsteking of infectie van de poten. Soms wordt een kip door opgezette poten beperkt in haar beweging.

• Kale plekken: Een gezonde kip heeft altijd een dik en net verenpak. Bij zieke kippen kunnen veren uitvallen en niet (voldoende) terug groeien. Wees er wel zeker van dat de kip niet gewoon in de rui is. Tijdens de rui, meestal tussen augustus en november, wordt het complete verenpak vervangen. Tijdens dit proces is het verenpak vrij dun.

• Verlammingsverschijnselen: Verlammingsverschijnselen kunnen bij verschillende kippenziekten optreden, waaronder vogelpest. Meestal ontstaan verlammingsverschijnselen pas in een laat stadium van een ziekte.

Raadpleeg bij twijfel altijd een dierenarts. Een dierenarts heeft de kennis en middelen om een kippenziekte snel te herkennen.

Specifieke ziekteverschijnselen

Naast aspecifieke symptomen, treden er ook altijd specifieke symptomen op bij ziekte. De volgende veelvoorkomende kippenziekten zijn te herkennen aan (een combinatie van) een aantal duidelijke ziekteverschijnselen:

• Bloedluis: Dit ongedierte is te herkennen aan rode bultjes op de poten, jeuk, pijn en in latere stadia vermoeidheid en sufheid. Vermoeidheid en sufheid wordt veroorzaakt door een tekort aan bloed: bloedarmoede. Alles over bloedluis.  In het boek “bloedluis en andere ectoparasieten” vind je alles over bloedluis.

• Bumblefoot: Deze aandoening is te herkennen aan dikke, opgezette poten en in latere stadia manklopen en het intrekken van de poten. Het scharrelgedrag is hierdoor afwijkend. Alles over bumblefoot

• Wormen: Deze veroorzaken ziekteverschijnselen als diarree, vermagering, verbleking van de kopversiersels en algemene zwakheid. Deze symptomen zien zijn meestal ook aanwezig bij coccidiose. Om zeker te weten of er sprake is van wormen of coccidiose, is er meestal gericht onderzoek door de dierenarts nodig. Alles over wormen

• Kalkpoten: Dit probleem wordt onder andere gekenmerkt door jeuk aan de poten, opgezette poten, schubvorming op de poten en in een later stadium ook bloedingen op de poten. Kippen met kalkpoten scharrelen minder dan gezonde kippen. Alles over kalkpoten

Wanneer het onduidelijk is waar de kip last van heeft, is het verstandig een dierenarts te raadplegen.

Weerstand van kippen

Net als mensen, worden kippen minder snel ziek wanneer zij een goede weerstand hebben. Kippen met een goede gezondheid zijn beter bestand tegen infecties en andere ziekten. Ze herstellen ook beter en sneller bij ziekte. Hoe hoog de weerstand van een kip is, hangt direct samen met de levensomstandigheden van de kip. Kippen die bijvoorbeeld niet voldoende kunnen scharrelen, krijgen niet genoeg beweging. Dit heeft weer invloed op de gezondheid en dus de weerstand van de kippen.

Voeding voor kippen

Ook de voeding speelt hierin een grote rol. De voeding moet gebalanceerd en compleet zijn. Kippen moeten voldoende vitaminen, mineralen en spoorelementen binnenkrijgen voor een goede gezondheid. Ook moet het voer niet enkel uit vetten, koolhydraten of eiwitten bestaan, maar een combinatie van deze drie. Speciaal kippenvoer is meestal al compleet genoeg voor de kip. Eventueel kunnen er nog extra vitaminen aan het dieet worden toegevoegd.

Het kippenhok

Een slecht verblijf heeft invloed op de weerstand van kippen. Slecht onderhouden verblijven zijn bijvoorbeeld te vochtig, te koud of laten teveel tocht door. Dit is slecht voor de gezondheid van de kippen. In vochtige verblijven gedijen schimmels, bacteriën en parasieten daarnaast beter dan in droge verblijven. Een schoon en droog verblijf verbetert de gezondheid van kippen en verkleind de kans op infecties.

Kippen in de Rui

Net als alle andere vogels gaan kippen één keer per jaar in de rui. Dit geldt voor alle kippen behalve die dit jaar zijn geboren. Tijdens de rui worden alle veren vervangen voor nieuwe. De rui kost veel energie waardoor de kippen enigszins verzwakt kunnen zijn. De kippen zullen ziek lijken maar zijn dit (over het algemeen) niet. Lees op deze pagina meer over de rui bij kippen.